Ieder mens wil het liefst in de groeistand staan, in flow zijn. In veel gevallen zijn we dat echter niet omdat we onze ergens (vaak onbewust) onzeker of angstig over voelen. Vooral als stress en vermoeidheid toenemen is de kans dat een bepaald gedrag (het script) zich laat zien het grootst.
Het script zijn alle oude overtuigingen en gedragingen die we opgepikt hebben in onze jeugd. We hebben ze allemaal in welke manier of vorm dan ook. Als je alert bent op je scripts kun je ze sneller herkennen en ernaar handelen.
In stresssituaties zijn er drie reactiemogelijkheden:
• Vechten
• Vluchten
• Bevriezen
Deze reacties komen voor uit ons oer-verdedigingsmechanisme bij acuut gevaar. Natuurlijk kennen we nu geen acuut gevaar meer, we leven tenslotte niet tussen de wilde dieren en zitten niet in een oorlogssituatie, maar ons lichaam reageert wel op dezelfde manier als het gaat om bedreigende, niet veilige situaties.
Meestal gaan mensen dan vechten of vluchten. Bevriezen kan ook, namelijk als er twijfel is welke van de twee andere acties je lichaam zou moeten uitvoeren, bevries je. Je wordt als het ware heel passief en kunt niet meer in actie komen. Je vindt alles wel best.
Dit zegt iets over ons ‘window of tolerance’, en dat geeft weer antwoord op de vraag: ‘Wat kan jij aan als mens?’ Binnen je window of tolerance zijn, betekent:
• Ontspannen aanwezig zijn. Dit is niet eens persé helemaal ‘zen’. Het is een staat van redelijk ontspannen zijn.
• Je bent met je bewustzijn aanwezig, je kunt helder denken.
• Je kunt je gevoelens hanteren in deze zone.
• Je hebt nog overzicht.
• Het betekent ook dat je aankunt waar je mee bezig bent.
Als je kijkt naar deze tekening, zit je in zo’n situatie tussen de twee horizontale lijnen (‘het window’). Je voelt je dan ‘veilig’.
Zodra het je echter allemaal teveel wordt en je zenuwstelsel dit om wat voor reden dan ook niet kan verwerken, kun je zowel boven als onder dit window schieten. Je lichaam schiet dan in een overlevingsmechanisme.
Als je boven je window komt, noemen we dat hyper arousal. Je komt dan in de ‘vecht-of’vlucht-modus’, wat betekent:
• De spanning neemt toe: je hebt een hoge hartslag, veel spierspanning, een gejaagd gevoel.
• Je kunt zaken minder goed overzien.
• Je hebt een kort lontje.
Je lichaam schiet in deze staat als je de hoeveelheid of de aard van de prikkels niet meer goed kan verwerken. De spanning wordt te hoog.
Als je onder window of tolerance komt, noemen we dat hypo arousal. Je komt dan in de ‘bevries-modus’. Net als de hyper staat is deze staat ook een reactie op het niet meer kunnen verwerken van een bepaalde (hoeveelheid) prikkels of gevoelens. Maar in de hypo arousal reageert jouw lichaam juist op stress door:
• Je slap te voelen, je bent moe, hebt weinig energie.
• Je bent lusteloos, je ligt misschien het liefst op bed of op de bank.
• Je kunt je moeilijk concentreren, je bent afwezig.
Hoe groot je window of tolerance is, is verschillend per persoon. De één kan meer aan de ander. Bij mensen die last hebben van langdurige stress of onderliggende trauma’s is de window bijvoorbeeld veel smaller. Dan schiet je sneller in hyper of hypo arousal. Je zenuwstelsel kan dan gewoonweg minder verwerken.
NB: Vechten of vluchten betekent overigens niet dat je écht met iemand gaat vechten of dat je juist hard wegrent .
Mogelijke symptomen van vechten en vluchten kunnen namelijk zijn:
| Kenmerken van vechten | Kenmerken van vluchten |
| De lat hoog leggen, streven naar perfectie. | De lat laag leggen; onder de radar blijven; onduidelijk beeld van jezelf creëren; geen uitdagingen (meer) aangaan. |
| Keihard werken, teveel willen. | Humor als masker en jezelf hierdoor ontkrachten, flirten, aandacht afleiden. |
| Mislukken aan jezelf toeschrijven. | Succes toeschrijven aan geluk of aan je team /anderen.
Bagatelliseren, jezelf kleiner maken, ‘het is misschien stom dat ik dit zeg’. |
| Twijfelen of je ‘succes’ wel reproduceerbaar is. |
Moeite met vragen van goede prijs voor je diensten: jezelf onvoldoende op waarde schatten. |
| Veel te eerlijk zijn. | Uitstellen, tijdsdruk creëren, niets afmaken, sabotage van je eigen succes, je daarachter verschuilen als iets niet af is. |
| Lawaai maken, bluffen (‘fake it untill you make it’) je groter voordoen dan je bent, veel netwerken en politiek bedrijven. | Succes uit de weg gaan
|